ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΝΙΚΗΣ
Η Νίκη είναι μικρό χωριό στο ΝΔ τμήμα του Ν.Καστοριάς. Κατοικείται αποκλειστικά από Έλληνες του Πόντου, φερμένους σ’ αυτόν τον τόπο κατά την ανταλλαγή πληθυσμών μετά το καταστροφικό τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Κύρια ασχολία τους ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Παρότι μικρό το μέγεθος του χωριού και σχετικά λίγοι οι κάτοικοί του, γνώρισαν την οργή του Γερμανού κατακτητή με αποκορύφωμα την ολική καταστροφή του στις 4 Οκτωβρίου 1943.
Κατά τη Γερμανική Κατοχή ανέχτηκαν φρικτή συμπεριφορά κυρίως από τους κομιτατζήδες κοντινών χωριών, που ενεργούσαν κατ’ εντολή των Γερμανικών Αρχών της Καστοριάς. Αυτές οι εχθροπραξίες είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία αντιστασιακών πυρήνων, καθώς και την καθιέρωση της Νίκης ως τόπος συνάντησης και λήψης αποφάσεων υψηλοτέρων στελεχών του ΕΛΑΣ. Κυρίως όμως η ύπαρξη εντόπιων αντιστασιακών ομάδων, παρά η υπόθαλψη άλλων ανταρτών, ήταν αυτό που ενόχλησε περισσότερο τους Γερμανούς. Πιο συγκεκριμένα, ως επί το πλείστον δρούσαν τη νύχτα μεταβαίνοντας σε άλλα χωριά και συλλαμβάνοντας κομιτατζήδες, καθώς επίσης και μεταβαίνοντας στο Άργος Ορεστικό για να κατασκοπεύσουν τον εχθρό και να προκαλέσουν ανάλογες ζημιές.
Η εκκαθαριστική επιχείρηση από πλευράς Γερμανών ξεκίνησε την 3η Οκτωβρίου 1943, με τη Γερμανική Φάλαγγα των SS να ξεκινά από την Καστοριά και να περνά από το Άργος Ορεστικό, με σκοπό να εξοντώσει κάθε υποψία αντίστασης στα χωριά της ΝΔ Καστοριάς. Η φάλαγγα περιελάμβανε επίσης 400 Ιταλούς και μερικούς κομιτατζήδες. Το βράδυ στρατοπέδευσαν έξω απο το χωριό, και το πρωί, στις 4 Οκτωβρίου πλέον, μπήκαν στο χωριό. Όμως λόγω των ανταρτών που παραφύλαγαν στις σκοπιές, οι κάτοικοι είχαν ειδοποιηθεί και οι άνδρες διέφυγαν για να βρουν προστασία στα κοντινά βουνά. Η φάλαγγα βρήκε μόνο γυναικόπαιδα και αμάχους, περίπου 200 στον αριθμό. Κατά την έρευνά τους και με το πλιάτσικο των κομιτατζήδων βρέθηκαν κάποια όπλα σε σπίτια κρυμμένα κάτω από σωρούς κλαδιών, τις «κλαδαριές». Συγκέντρωσαν τον κόσμο σε ένα χωράφι έξω από το χωριό. Έναν παράλυτο νέο, τον Σταύρο Γρηγοριάδη που δε μπορούσε να μετακινηθεί, τον σκότωσαν επί τόπου. Επειδή ήταν η εποχή που είχαν τις «κλαδαριές», δηλαδή που είχαν μαζέψει σωρούς κλαδιών για ζωοτροφή για τον χειμώνα, περιέκλεισαν τους ανθρώπους μέσα σε έναν κύκλο από κλαδαριές, με απώτερο σκοπό να τους σκοτώσουν και μετά να τους κάψουν για παραδειγματισμό και αντίποινα. Έστησαν το πολυβόλο απέναντί τους και οι κομιτατζήδες, και ιδιαιτέρως ο αρχηγός τους, ζητούσαν επίμονα να τους πυροβολήσουν. Επίσης έκαναν και ψυχολογικό πόλεμο στους αιχμαλώτους. Ο Γερμανός αξιωματικός αρχηγός της φάλαγγας όμως ζητούσε αντάρτες και κρυμμένα όπλα. Ούτε τους μεν βρήκε, ούτε τα δε. Και προς τιμήν του, βλέποντας τις μητέρες με τα παιδιά, και προς μεγάλη απογοήτευσητων κομιτατζήδων, τους άφησε ελεύθερους.
Επέστρεψαν οι γερμανοί στο χωριό και έβαλαν φωτιά σε όλα τα οικήματα, μη εξαιρουμένης ούτε της εκκλησίας του χωριού. Ο στόχος ήταν να μη μείνει ούτε ένα οίκημα όρθιο, έτσι ώστε να μη μπορούν να μείνουν οι κάτοικοι, συνεπώς και να μη βρίσκουν καταφύγιο οι αντάρτες. Αργά το απόγευμα αποχώρησε η Γερμανική δύναμη αφού είχε ολοκληρώσει το ανόσιο έργο της.
Οι κάτοικοι για μήνες έμεναν κάτω από βράχια «μπιστιριές» ή κλαδαριές, τρώγοντας ψωμί από τα καμμένα σιτάρια. «Πικρό» ψωμί από καμμένους σπόρους, και φορούσαν ό, τι είχε περισωθεί. Χαρακτηριστικά, τα μικρά αγοράκια όταν έβγαιναν έξω από το χωριό, φορούσαν φουστανάκια που δεν είχαν καεί.
Ο απολογισμός των υλικών ζημιών της πυρπόλησης ήταν η ολοκληρωτική καταστροφή 45 οικειών και 3 διασωθέντων με μικρές υλικές ζημίες. 45 οικογένειες έχασαν το σπιτικό τους. Οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές στο σύνολό τους ήταν οι εξής:
Σταύρος Γρηγοριάδης ετών 35 (παράλυτος)
Κώστας Γουρζουλίδης (αρχηγός αναρτών με δική του διμοιρία)
Δημήτριος Καραγιαννίδης ετών 45 (ενώ προσπαθούσε να διαφύγει σε άλλο μέρος)
Η Νίκη ξαναχτίστηκε στα θεμέλια του παλαιού χωριού και πέρα από τις μνήμες, τίποτε άλλο πλέον δε θυμίζει το μαύρο παρελθόν.
Η Νίκη ανακυρήχθηκε Μαρτυρικό Χωριό τον Φεβρουάριο του 2018.